دقیانوس

شهر جیرُفت در ناحیه جنوبی استان کرمان و جنوب کشور ایران قرار گرفته و مرکز شهرستان جیرفت است. تمدن پیدا شده در جیرفت از کهن‌ترین تمدن‌های بشری است و آثار خطی بدست آمده از این تمدن قبل از خط میخی کشف شده در بین‌النهرین می‌باشد از محصولات جیرفت می‌توان به مرکبات مرغوب و همچنین خرمای کلوته جیرفت اشاره نمود محصولات سیفی جیرفت نیز در فصل زمستان تأمین کننده نیاز کشور و بخشی صادر می‌شود. جمعیت این شهر بنا بر سرشماری سال های اخیر مرکز آمار ایران برابر ۱۳۰٬۴۲۹ نفر است.

جیرفت از دو کلمه جیر به معنی پست و پایین و افت به معنی افتاده تشکیل شده‌است و به‌طور کلی جیرفت به معنای جلگه پست آبرفتی است. در برخی منابع نام شهر را به معنای کنار رود دانسته‌اند و نظر دیگر اینکه جی مخفف جوی آب نام داشته و رفت فعل ماضی از مصدر رفتن و روییدن و پاک کردن است که گفته می‌شود این شهر در گذشته به وسیله سیل مهیبی از بین رفته که پس از آن گفته شده «جی رفت». از جیرفت به عنوان هند کوچک، کالیفرنیای ایران، نگین خاورمیانه، یاد می‌شود؛ که در طول زمان به لقب‌های این شهر درآمدند. شهر جیرفت در ارتفاع ۷۲۰ متر از سطح دریا و در دره‌ای پهن گسترده شده و از موقعیتی دشتی و کوهستانی برخوردار است. ارتفاع مرکز شهر جیرفت از حداقل ۶۶۱ متر (محله سرجاز) تا حداکثر ۸۱۹ متر (فرودگاه جیرفت) متغیر است.

این شهر از شمال، مشرق و مغرب بین ارتفاعات ساردوئیه، جبال بارز و اسفندقه محصور می‌باشد. کوه‌های جیرفت دنباله رشته کوه زاگرس جنوبی وارتفاعات مرکزی می‌باشند و این بلندی‌ها شامل بحر آسمان در شمال و شمال‌غرب و جبال بارز در شرق و شمال شرقی هستند. قله نشانه با ارتفاع ۳۸۸۶ متر بلندترین قلّه جیرفت و کوه شاه جبال بارز با ارتفاع ۳۷۴۱ متر از مهم‌ترین قلل جیرفت می‌باشد.

جیرفت در فصول مختلف سال تحت تأثیر وزش بادهای محلی، منطقه‌ای و برون منطقه‌ای قرار می‌گیرد که این بادها آب و هوای آن را دستخوش تغییرات می‌کنند. بادهای غربی و جنوب غربی که در فصل پاییز، زمستان و بهار با انتقال رطوبت از دریای سرخ، مدیترانه، خلیج فارس و اقیانوس هند و برخورد با جبهه هوای سرد و خشک شمالی سبب ایجاد ابر و بارندگی می‌شوند. بادهای شمال، شرق و شمال شرق متأثر از سیبری و قطب شمال در فصل سرد باعث رخنهٔ جبهه هوای سرد و خشک به مناطق جنوبی و متعاقباً کاهش محسوس دما در منطقه می‌شوند. باد شمال در طول فصل تابستان از سمت کوهستان‌های شمالی به سمت دشت جیرفت می‌وزد و موجب خشکی هوا و وزش باد داغ می‌شود که بین مردم بومی به «باد لوار» مشهور است. بادهای موسمی در فصل تابستان باعث انتقال رطوبت آب‌های جنوب به جیرفت شده و مسبب هوای شرجی و رگبارهای تابستانه هستند. بادهای خشک جنوب غربی_شمال شرقی در طول فصل بهار سبب وزش باد و گاهی طوفان و گرد و خاک می‌شوند.

شهر جیرفت به واسطه ۳ رود شور – ملنتی و هلیل احاطه شده‌است. در این بین هلیل رود به طول ۴۰۰ کیلومتر تنها رود دائمی استان کرمان، از کوهستان‌های شهرستان بافت، رابر و ساردوئیه سرچشمه گرفته از مرکز شهر جیرفت می‌گذرد و برای بخش کشاورزی بسیار حائز اهمّیت است که طی سال‌های اخیر با آینده‌نگری‌های غلط و پیش‌بینی انتقال آب سررشته‌های آن در شرف نابودی قرار دارد. شهر جیرفت به علت قرار گرفتن در عرض‌های جنوبی کشور و واقع شدن در ارتفاع نه چندان بالا، دارای تابستان‌های گرم و نسبتاً مرطوب و زمستان‌هایی معتدل و کوتاه است؛ به شکلی که روزهای با دمای صفر درجه یا کمتر در طول فصل سرد از یک هفته تجاوز نمی‌کند و کمتر اتفاق می‌افتد.

سردترین روزهای سال در جیرفت در ماه ژانویه (دی‌ماه و اوایل بهمن‌ماه) اتفاق می‌افتد و برودت هوا گاهی تا ۴ درجه سانتی‌گراد زیر صفر تنزل پیدا کرده و سبب خسارت به بخش کشاورزی می‌شود. این در حالی است که شدت گرما در ماه ژوئن (اواخر خرداد و تیرماه) به اوج خود می‌رسد و بیشینه دما به ۴۸+ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. شهر جیرفت به علت قرارگیری در دامنه جنوبی رشته کوه جبال بارز از کویر لوت جدا شده و میزان بارش در این منطقه به‌خصوص در مناطق کوهپایه ای و مرتفع، قابل ملاحظه است.

میزان بارندگی شهرستان جیرفت به‌طور میانگین بیش از ۲۲۰ میلی‌متر در سال می‌باشد و این رقم در مناطق کوهستانی اطراف به بیش از ۴۰۰ میلی‌متر می‌رسد. طبق یک آمار بلند مدت منطقه خرمشاهی دلفارد با میانگین سالانه ۴۲۶٫۲ میلی‌متر بیشترین بارندگی استان کرمان را به خود اختصاص داده‌است.

در مجموع تعداد روزهای بارانی جیرفت بیش از ۲۸ روز در سال است. در این بین، بهمن‌ماه با ۱۰ روز بیشترین روزهای بارانی را دارد. پرباران‌ترین ماه سال در جیرفت دی‌ماه با میانگین ۷۰ میلیمتر و کمترین میزان در تیرماه با ۱ میلی‌متر است. در طول بعضی از سال‌ها و در طی فصل تابستان با نفوذ بادهای موسمی اقیانوس هند به عرض‌های شمالی تر، جیرفت شاهد رخداد رگبارهای سنگین باران است. شکلی از این بارش‌ها در عصرگاه روز ۱۶ مردادماه ۱۳۹۲به همراه طوفانی با سرعت ۱۰۰ کیلومتر برساعت جیرفت را درنوردید و در مدت زمان بسیار کوتاه بیش از ۴۱ میلی‌متر باران بارید و سبب خسارت به زیرساخت‌های شهر جیرفت شد. جیرفت ، شهری در استان کرمان ، در کرانه هلیل رود و دامنه هی جنوبی جبالبارز ، در موقعیت جغرافیایی” ۱۳ ’۴۰ ˚۲۸ شمالی و ” ۱۳ ’۴۴ ˚۵۷ شرقی است. این شهر با ۶۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا و ۲۰۹.۷۴۶ جمعیت ، واقع در ۲۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان و ۱۳۷۵ کیلومتری جنوب شرق تهران است که در گذشته ، به واسطه داشتن سرزمینهی بسیار حاصلخیز، هند کوچک و سبزواران نامیده می شد. هوای شهر، در تابستان، بسیار گرم و در زمستان معتدل است.

با کشف یک سازه عظیم خشتی با بیش از یک میلیون خشت در محوطه های تاریخی جیرفت که به بهشت گمشده باستان شناسان ملقب شده است ، گام های جدیدی برای اثبات یک تمدن عظیم در این منطقه برداشته شد. محوطه های تاریخی جیرفت که در کنار رودخانه هلیل رود جای گرفته اند، دارای غنای تمدنی بسیار زیاد هستند که طی کاوش های مجاز باستان شناسان و غیر مجاز قاچاقچیان در آن، آثار سنگی، سفالی و بقایای معماری از هزاره سوم پیش از میلاد به دست آمده است. یوسف مجیدزاده سرپرست هیات کاوش در محوطه های تاریخی جیرفت، در مورد کشف سازه عظیم خشتی گفت: این سازه عظیم خشتی یک سکوی دو طبقه با بیش از ۱۵ متر ارتفاع است که هنوز کاربری دقیق آن مشخص نشده است. وی گفت: در ساخت این سازه خشتی بیش از یک میلیون خشت به کار رفته و ابعاد طبقه پایین آن حدود شهرتی جهانی دارند در حراجی های بزرگ دنیا به فروش می رسند. مجید زاده همچنین با مهم خواندن کشف این سازه خشتی گفت: کاربرد تعداد زیادی خشت در این سازه ، نشان دهنده آن است که کارگران ، هنرمندان و متخصصان زیادی باید در سه هزار سال پیش به ساخت آن پرداخته باشند و این علاوه بر نشان دادن اهمیت این منطقه بیان گر کاربری عمومی این سازه و حضور یک تمدن غنی در این منطقه است.

به اعتقاد باستان شناسان کشف این سازه و مشخص شدن کاربری دقیق آن در آینده نقش اساسی برای شناخت عظمت تمدن جیرفت و بسیاری از سوالات پیش روی باستان شناسان خواهد داشت. تمدن جیرفت تمدنی باستانی است که حداقل ۵۰۰۰ سال قدمت تاریخی دارد و در ایران کنونی بوده است. تحقیقات باستان شناسی بین المللی در جیرفت و ناحیه هلیل رود منجر به کشف مجموعه ی سایت های باستانی زیادی شده است. آخرین حلقه تردید باستان شناسان در خصوص وجود تمدنی باستانی در جیرفت با کشف یک لوح کامل خطی در این محوطه باستانی از بین رفت تا دیگر در کتابهای تاریخی جهان به سادگی از جیرفت ایرانیان به عنوان تمدنی بزرگ یاد کنند. طول این لوح خطی آجری ۱۱، عرض آن را هفت و ضخامتش را دو سانتیمتر است.